To właśnie ja, tysiące takich samych jak ja. Stanisław Grzesiuk - Pięć lat kacetu

Z książkami opisującymi życie, czy raczej walkę o życie w warunkach obozowych, zetknął się prawie każdy. Nawet jeśli zagłębianie się w tę tematykę ograniczyło się do tego, co oferuje szkoła, ma się jako takie pojęcie o tych miejscach. Jeśli ktoś tak jak ja sięgał po więcej wspomnień byłych więźniów, pewnie czytał relacje tych, którzy przeżyli w obozie jakiś czas. Może rok, może nawet dwa, albo i trzy lata. Bo takich, którzy jak Stanisław Grzesiuk przetrwali pięć lat kacetu, było niewielu. Ale to nawet nie sam fakt czasu, który udało mu się tam przeżyć, czyni jego książkę tak wartą uwagi.

Dachau, Mauthausen i Gusen - każdy obóz to jak zaliczanie kolejnego kręgu piekła. W wieku 22 lat trafić do tych mordowni, w czasach, kiedy szary więzień prędzej mógł się spodziewać, że umrze w ciągu trzech dni niż przetrwa choćby trzy miesiące, i przetrwać do wyzwolenia w 1945 roku, to nieprawdopodobny wyczyn. Piszę wyczyn, a nie szczęście, bo choć tego ostatniego autorowi może czasami nie brakowało, to gdyby mu ten młody człowiek wybitnie na każdym kroku nie pomagał, do przetrwania obozu na pewno nie wystarczyłoby nawet całe szczęście świata. Nie szaremu więźniowi bez protekcji, jakim przez lata był Grzesiuk.

"Określiłbym to tak: kto chciał przeżyć, nie wolno mu było bać się śmierci,bo każdy, kto chciał żyć, a bał się śmierci - bał się narazić na bicie i wykonywał ściśle zarządzenia, czekając na cud i koniec wojny, że go zwolnią albo że przetrzyma. Gdy się zorientował, że się kończy, za późno już wtedy było na zryw i dla takiego zostawało tylko krematorium".

Co robiłem, że przeżyłem - tak w skrócie można by streścić to sześciuset stronicowe świadectwo z obozowych piekieł. Podstawową i jak widać skuteczną zasadą było maksymalne miganie się od pracy, i kierowanie energii na organizowanie jedzenia. To nie była droga dla każdego, bo skoro zabijano masowo i boleśnie tych, którzy karnie i przykładnie pracowali ku chwale Trzeciej Rzeszy, to co robili z tymi, których złapali na niesubordynacji? Ja o tym piszę, ale przecież autor widział to na co dzień. Sam doświadczył tyle bólu, i przeżył tyle chwil grozy, że nikt nie musiał mu przypominać, iż śmierć w obozie na nikogo nie czeka, tylko ma cały czas pełne ręce roboty.

 Żeby przetrwać w warunkach, które z założenia miały wykończyć człowieka w kilka tygodni, trzeba było te założenia przechytrzyć. A ludzie na wskroś sprawiedliwi, łagodni, niezdolni do kombinacji i cwaniactwa, bojaźliwi i liczący tylko na szczęście, nie mieli szans, a już na pewno nie mieli szans przeżyć w czasach, kiedy o paczkach żywnościowych można było tylko marzyć. Grzesiuk przeżył w obozowej rzeczywistości bez paczek trzy lata. Pięć lat Kacetu to historia spisana prosto przez prostolinijnego mężczyznę, dotycząca głównie tej najbardziej podstawowej, a zarazem najważniejszej sprawy w obozie - przetrwania.

Umęczony ciężką pracą, bity, głodny, jedzony przez wszy, pchły, mendy, toczony przez liszaje, wrzody i świerzb - to właśnie ja, tysiące takich samych jak ja, a w tych tysiącach jednostki, którym życie w obozie ułożyło się inaczej".

Skoro żeby przetrwać, trzeba było potrafić o siebie w każdej minucie zawalczyć, nie wszystko w tej opowieści mogło być śnieżnobiałe, i właśnie dlatego ta książka wyróżnia się na tle innych wspomnień. Przeczytamy w niej o tym, co być może nam - bezpiecznym, najedzonym i siedzącym w ciepłym pomieszczeniu, nie jest w stanie pomieścić się w głowie. Przeczytamy o tym, co w innych relacjach byłych więźniów mogło być z jakiegoś powodu świadomie omijane. Przeczytamy świadectwo charakternego chłopaka z Czerniakowa, przy czytaniu którego cierpnie skóra, przy którym nie sposób nie zapłakać, ale nieraz można się też uśmiechnąć. W tym konkretnym wydaniu przeczytamy również to, co lata temu cenzura uznała za treści nieodpowiednie do druku. 

Jakiekolwiek porównywanie świadectw z tych kaźni, jakimi były obozy koncentracyjne, byłoby według mnie wysoce nie na miejscu. Tak jak różni byli ludzie, miejsca i warunki, w jakich przyszło im walczyć o życie, tak różne będą ich doświadczenia, wspomnienia i relacje. Jeśli jednak miałabym polecić komuś jedną jedyną książkę w tej tematyce, to byłaby to właśnie ta, którą w tej chwili trzymam w rękach.

 cytaty strona: 8, 298.

Za egzemplarz do recenzji dziękuję wydawnictwu Prószyński i S-ka.