Jakub Małecki - Dygot [recenzja]

W rodzinie Łabendowiczów, na wsi, zaraz po II wojnie, urodził się albinos.  Jego ojciec był przekonany, że to przekleństwo pewnej Niemki, której odmówił pomocy, tak skarało jego dziecko. Proboszcz był przekonany, że bezbarwny chłopiec to wysłannik piekieł, zaś mieszkańcy wsi wiedzieli jedno - odmieńców nie tolerują. W rodzinie Geldów inne nieszczęście dotknęło dziecka. Kilkuletnia Emilia została oszpecona w wyniku wybuchu granatu. Kiedyś cyganka, której ojciec dziewczynki poskąpił pieniędzy, przepowiedziała taki los dziecka. Wiemy, że ścieżki Wiktora i poparzonej dziewczyny kiedyś się przetną, tylko co z tego wyniknie?

Nie ma sensu rozpisywać się na temat fabuły Dygotu, ale mogłabym o niej napisać tak: to losy Łabendowiczów i Geldów przedstawione na przestrzeni kilkudziesięciu lat, podzielone na pięć części. Kilka pokoleń, kilka postaci i kilka oddzielnych historii. Najważniejszy wątek to ten dotyczący miłości Wiktora i Emilii i faktu, że mieszkańcy Koła, podobnie jak Ci z rodzinnej miejscowości mężczyzny, nie są do albinosa przyjaźnie nastawieni. Po latach jedyny syn tej dwójki rozwikła rodzinną tajemnicę sprzed lat. Tak można by w skrócie przedstawić fabułę powieści, ale gdyby ta książka sprowadzała się tylko do tego, byłoby zdecydowanie łatwiej o niej napisać. 

Jesteś krzyk, jesteś dygot, jesteś kropla w rzece - powie jedna z bohaterek do chłopca dotkniętego albinizmem. Nie tylko wygląd wyróżnia bohatera z tłumu. A tłum nie lubi, kiedy ktoś się odznacza... To Wiktor jest główną postacią w tej historii, swoistym uosobieniem jej wymowy. Dobry, ale straszny człowiek, ciągle z boku, ciągle odtrącany, pieprzony jęk świata. On  jest sztandarowym, najwymowniejszym symbolem tej książki, ale pozostałe postaci nie pozostają jedynie w tle, prezentują bolączki każdego z nas równie realistycznie i wymownie jak Wiktor Dygot. Przemoc, alkoholizm, samotność, choroba, miłość, nienawiść i strach - każdy cios od życia porusza ich istotą, wprawiając w drżenie, ruch, dygot, przestawiając los na inne tory. Skłamałabym jednak twierdząc, że to jedyna i słuszna interpretacja tej historii. Postać Sebastiana Łabendowicza udowadnia, że wcale nie trzeba dostawać raz po raz bolesnych razów od rzeczywistości, żeby nocami czuć dreszcze.

Klasyfikowanie tej książki do jakiegoś gatunku nie ani jest łatwe, ani chyba potrzebne. Najczęściej w odniesieniu do Dygotu w sieci przewija się termin "realizm magiczny", którego nie rozpoznałabym choćbym się o niego potknęła (Olga pewnie pamięta, jak się u niej zarzekałam, że to nie dla mnie). Mniejsza jednak o terminologię. W czasie czytania miałam wrażenie obcowania z czymś nieuchwytnym, ulotnym, z subtelnością połączoną z nieraz twardą i brutalną rzeczywistością. Początkowo myślałam, że Dygot i Ślady będą do siebie zbyt podobne, ale szybko okazało się, że łączy je głównie poetycki język i charakterystyczny styl autora. A także, a może przede wszystkim, pewna niejednoznaczność.

To o czym w końcu jest ta książka? O rozmytym, które widział Wiktor? O czymś nieokreślonym pod powierzchnią, żyjącym, płynącym w rzece, zataczającym koło? O klątwach, przeznaczeniu?  O bólu, który czuje człowiek istniejący z dnia na dzień coraz mniej? O strachu? Inności? Życiu, śmierci? Poświęceniu? A może po prostu o Łabendowiczach, Geldach i polskiej prowincji?

Nie jestem w stanie na to pytanie odpowiedzieć. Chyba za mało książek przeczytałam, niewystarczająco dużo przeżyłam, żeby w pełni zrozumieć przekaz tej historii. A może wcale nie chodzi o to, żeby go rozumieć, może wystarczy, że się Dygot poczuje. Jeśli tak jest, to odebrałam go jak należy. Teraz nie pozostaje mi nic innego, jak czekać na Rdzę, i po raz kolejny zanurzyć się w świecie, który, jestem pewna, znów mnie zachwyci i zasmuci jednocześnie.